πελέκι

Κατέχει σημαντική θέση ανάμεσα στα εργαλεία που χρησιμοποίησε ο προϊστορικός άνθρωπος. Εμφανίστηκε από τη νεολιθική εποχή, όταν η ανάπτυξη της γεωργίας ανάγκασε τον άνθρωπο να ξεχερσώσει τα απέραντα δάση των εύκρατων χωρών για να δημιουργήσει καλλιεργήσιμους χώρους. Στη βόρεια Ευρώπη όμως και ιδιαίτερα στη Δανία, παρουσιάζεται από παλαιότερες εποχές, ανάμεσα στα αντικείμενα που χαρακτηρίζουν τον μεσολιθικό πολιτισμό του Μαγκλεμόζε. Σε μια πρώτη περίοδο το κατασκεύαζαν με την επεξεργασία σκληρής πράσινης πέτρας (νεφρίτη, σερπεντίνη κλπ.) και του έδιναν πεπλατυσμένο σχήμα, ώστε να σφηνωθεί εύκολα σε μια γερή ξύλινη λαβή. Αυτή η αρκετά απλή μορφή π. και αυτός ο τρόπος στερέωσής του στη λαβή, ήταν πολύ διαδεδομένα και αρκετά αργότερα, με τα μεταλλικά π., πρώτα από χαλκό και ύστερα από ορείχαλκο. Αλλά κατά την εποχή του ορείχαλκου παρουσιάστηκαν πολλές νέες μορφές· π. με ανασηκωμένες άκρες, με πτερύγια κλπ., και αργότερα, στην αρχή της εποχής του σιδήρου, με αυλάκι ή με μάτι. Oι ονομασίες αυτές δόθηκαν από το σχήμα του στελέχους του π. που εισχωρεί στη λαβή, το οποίο απαιτεί διαφορετικό είδος λαβής. Ο τύπος προϊστορικού π. που πλησιάζει περισσότερο το σημερινό τσεκούρι είναι ο π. με μάτι. Εκτός από τους Τασμανούς, όλοι οι άλλοι λαοί που παραμένουν σε πρωτόγονη κατάσταση γνωρίζουν το π. Το π. χρησιμοποιήθηκε επίσης και ως πολεμικό όπλο, όπως αποδεικνύεται από ευρήματα της λιθοχαλκής εποχής (διάτρητοι πολεμικοί πελέκεις). Ο απλός και διπλός πέλεκυς είχαν θρησκευτική σημασία για πολλούς αρχαίους λαούς της μεσογειακής λεκάνης, από τη Μικρά Ασία έως την Ελλάδα και τη Γαλατία, είτε ως σύμβολο του κεραυνού και του θεού που τον εκσφενδονίζει είτε ως αναθηματικό αντικείμενο. Στην προϊστορική Κρήτη, όπου ο διπλς πέλεκυς ή λάβρυς φαίνεται ότι είχε σπουδαία θρησκευτική σημασία (σχετιζόταν ίσως με τον κεραυνό ή τη θυσία του ιερού ταύρου), ανακαλύφθηκε πλήθος λατρευτικών διπλών π.· είναι λεπτότερα και μεγαλύτερα από το πελέκι - εργαλείο, άλλοτε ασημένια ή χρυσά, και φέρουν ανάγλυφη ή διάτρητη διακόσμηση. Πελέκεις: 1) νεολιθικός, 2) λιθοχαλκής εποχής, 3) αμφίστομος, Νέας Καληδονίας, 4) πολεμικός, Νήσων του Ναυαρχείου. Ο πέλεκυς είναι από τα εργαλεία που χρησιμοποίησε πολύ ο προϊστορικός άνθρωπος. Διπλός πέλεκυς από τις Μυκήνες του 14ου π.Χ. αιώνα. (Αθήνα, Αρχαιολογικό Μουσείο)

* * *

το

ο πέλεκυς, το τσεκούρι.

[ΕΤΥΜΟΛ. < αρχ. πελέκ-ιον, υποκορ. τού πέλεκυς, ενώ κατ' άλλους υποχωρητικός σχηματισμός από το ρ. πελεκώ].